konf_IS_1-48cb4119FRDL, wraz z Instytutem Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz Instytutem Rozwoju Służb Społecznych była współorganizatorem konferencji naukowej „Lokalna polityka społeczna”, która  odbyła się na Uniwersytecie Warszawskim w dniach 26-27 maja 2014.

Celem konferencji była analiza uwarunkowań planowania i realizacji polityki społecznej na różnych szczeblach samorządu terytorialnego. W centrum zainteresowania uczestników znalazły się szczególnie takie zagadnienia, jak rola administracji samorządowej w kształtowaniu lokalnej polityki społecznej (szczególnie w zakresie ograniczeń władztwa samorządowego w tym obszarze) strategiczne perspektywy planowania tejże polityki, czy bariery współpracy instytucji realizujących zadania w jej zakresie.

Podczas konferencji zwracano uwagę, iż na skutek reform przeprowadzonych w latach dziewięćdziesiątych samorząd terytorialny w dużej mierze stał się formalnie odpowiedzialny za realizację polityki społecznej. Powstała skomplikowana sieć instytucji dysponujących zróżnicowanym zakresem zadań, odpowiedzialności i środków. W efekcie realizacja celów polityki zatrudnieniowej, mieszkaniowej, zdrowotnej, pomocy społecznej, opieki nad dziećmi zależy od współpracy pomiędzy instytucjami gminnymi, powiatowymi i wojewódzkimi. Częściowo jest ona określona w prawie i rozporządzeniach, częściowo do jej koordynacji służą instytucje w rodzaju rad zatrudnienia czy Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej. Podkreślano, jednak że realizowanej lokalnie polityce społecznej bardzo często brakuje spójności i konsekwencji. W niektórych ośrodkach obserwować można przykłady efektywnych i skutecznych działań, w innych zaś bywają one przypadkowe i bezproduktywne.

Jednym z czynników głęboko zmieniających politykę społeczną na poziomie lokalnym jest europeizacja. Środki unijne umożliwiły realizację wielu nowych przedsięwzięć, czy wręcz innowacyjne eksperymentowanie. Jednak fundusze europejskie nie tylko zmieniły zakres działań podejmowanych lokalnie ale także, a może nawet przede wszystkim, oznaczały nowy sposób zarządzania, który wymusza zmianę relacji pomiędzy podmiotami realizującymi zadania a beneficjentami. Rozrost procedur biurokratycznych często skutkuje pojawieniem się napięć i konfliktów, z którymi samorządy, w ramach przyjętych rozwiązań instytucjonalnych, radzą sobie z trudnością.

Rozwiązaniem problemu koordynacji działań w ramach polityki społecznej miało być perspektywiczne planowanie powiązane z lokalną identyfikacją problemów i hierarchizacją zadań. Na każdym poziomie samorządu powstaje przynajmniej kilka dokumentów o charakterze strategicznym. Z założenia dokumenty te powinny stanowić spójną całość i koordynować działania różnych instytucji. W wielu miejscach tak się jednak nie dzieje. Podczas konferencji wskazywano na kilka przyczyn tego stanu rzeczy. W wielu wystąpieniach podkreślano, że sprawstwo władz samorządowych w zakresie lokalnej polityki społecznej jest ograniczane władztwem resortowym. W konsekwencji władze samorządowe poprzez swoje planowane działania (wyznaczane cele) nie są w stanie rozwiązać dominujących problemów i poszukują rozwiązań zastępczych w postaci realizacji projektów finansowanych z rozmaitych dotacji i programów pomocowych Unii Europejskiej. Brakuje jednak kształtowanych lokalnie, zakorzenionych środowiskowo, perspektywicznych działań mających rozwiązać dominujące problemy.

W efekcie zasadnym wydaje się wniosek, iż strategiczne planowanie działań w zakresie szeroko rozumianej lokalnej polityki społecznej nie istnieje. Działalność instytucji pomocy społecznej i władz samorządowych w tym obszarze jest obecnie działalnością reaktywną i doraźną. Wśród lokalnych kadr odpowiedzialnych za kształtowanie polityki społecznej widoczny jest brak pogłębionych umiejętności strategicznego zarządzania, a dominuje wyuczony (w pewnym sensie wymuszony przez realia socjoekonomiczne) mechanizm doraźnego myślenia o istniejących problemach społecznych. Z powodu niewydolności kadrowej, organizacyjnej, finansowej i kompetencyjnej działania GOPS-ów mają charakter wybitnie doraźny – służą przede wszystkim “wyciszaniu” najbardziej nabrzmiałych problemów.

Systematyczna diagnoza problemów społecznych w środowiskach lokalnych prowadzona jest przy tym na ogół w bardzo ograniczonym zakresie. Wiedza o problemach społecznych pochodzi z osobistych doświadczeń pracowników socjalnych i informacji, które docierają do OPS. Poczucie ograniczonego wpływu na sytuację społeczno-gospodarczą gmin / powiatów powoduje, iż nie szuka się rozwiązań długofalowych, perspektywicznych.

Co więcej, podejmowanie i prowadzenie działań o charakterze strategicznym utrudnia ograniczona kooperacja (zarówno w strukturach pionowych (gmina-powiat) jak i poziomych (w obrębie danej jednostki samorządowej). W pewnym sensie mamy do czynienia z bezrefleksyjnym “delegowaniem odpowiedzialności” przez lokalne władze na GOPSy, które są izolowane w lokalnym środowisku instytucjonalnym zarówno przez władze samorządowe, jak i przez różne instytucje życia publicznego. W tym kontekście przytaczane podczas jednego z wystąpień przekonania reprezentantów środowiska samorządowego, wedle których opieka społeczna powinna działać “paliatywnie” - radzić sobie z objawami pewnych problemów społecznych, łagodzić je i wyciszać, nie brzmiały szczególnie zaskakująco.

Organizatorzy konferencji planują publikację wybranych tekstów referatów, o czym będziemy informować, gdy plany te zostaną zrealizowane.