Dlaczego znajomość regulacji antykorupcyjnych jest obecnie tak istotna w pracy urzędników?

W ostatnim czasie mamy do czynienia ze wzmożoną aktywnością ustawodawcy w zapobieganiu korupcji w sektorze publicznym. W 2020 roku Centralne Biuro Antykorupcyjne opublikowało dwa kluczowe dokumenty w tym zakresie: „Wytyczne w zakresie tworzenia i wdrażania efektywnych programów zgodności (compliance) w sektorze publicznym” oraz „Wytyczne antykorupcyjne dla administracji publicznej w zakresie jednolitych rozwiązań instytucjonalnych oraz zasad postępowania dla urzędników” podkreślając po raz kolejny nacisk kładziony na zasady promowanie zasad antykorupcyjnych i postaw etycznych w urzędach. Publikacje te stanowią pokłosie wydanego w 2017 r. Rządowego Planu Przeciwdziałania Korupcji. 

Jakie są najważniejsze regulacje antykorupcyjne w Polsce?

Bezsprzecznie najważniejszym aktem prawnym jest w tym zakresie kodeks karny, ustawia on odpowiedzialność za korupcję w sektorze publicznym, w szczególności za łapownictwo oraz przestępstwo płatnej protekcji (tzw. handel wpływami). Przestępstwa korupcyjne to w szczególności czyny opisane właśnie w art. 228 kodeksu karnego – tzw. łapownictwo bierne (sprzedajność), które polega na przyjęciu w związku z pełnieniem funkcji publicznej korzyści majątkowej lub osobistej albo samej tylko obietnicy takiej korzyści. Jest to najpowszechniejsze przestępstwo korupcyjne. Z kolei art. 230 kodeksu karnego, mówi o płatnej protekcji biernej, czyli o podjęciu się pośredniczenia w załatwieniu sprawy w zamian za otrzymanie nielegalnej korzyści lub jej obietnicę przy jednoczesnym powoływaniu się na wpływy, jakie posiada osoba, która ma korzyść otrzymać (handel wpływami) w jednostce samorządowej lub państwowej dysponującej środkami publicznymi. Wiele innych aktów prawnych wprowadza oczywiście obowiązki i przewiduje odpowiedzialność za nadużycia (m.in. kodeks karny skarbowy, ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych), ale kluczowe są regulacje kodeksu karnego. 

O czym mówią wytyczne antykorupcyjne CBA?

Najnowsze wytyczne CBA skupiają się na opisie systemu antykorupcyjnego, który powinien być wdrożony w instytucjach publicznych. Wdrożenie takiego systemu nie jest trudne, zdaniem CBA istotą jest jednak całościowa implementacja  wszystkich jego elementów (nie wybiórcza), co dopiero pozwala maksymalnie ochronić instytucję przed nadużyciami. 

Elementy systemu antykorupcyjnego zgodnie z wytycznymi CBA to przede wszystkim:
a) Zaangażowanie kierownictwa i zintegrowanie zgodności działania z misją, 
b) Przeprowadzenie w naszej instytucji oceny ryzyka korupcyjnego, aby po  analizie działania urzędu stworzyć dopasowaną politykę antykorupcyjną, uwzględniającą indywidualne zagrożenia. Co istotne nie jest w związku z tym zalecane bezrefleksyjne skopiowanie procedury innej instytucji i jej wdrożenie, bowiem każda procedura powinna opierać się na indywidualnej ocenie konkretnej instytucji. 
c) Elementy procedury – szczególnie polityka prezentowa i rejestry korzyści, pozwala to pracownikom odróżnić dopuszczalne i symboliczne gesty wdzięczności (oparte na zwyczaju) od ryzykownych zachowań, które mogą narazić na odpowiedzialność zarówno ich samych, jak i instytucje, zwiększają poczucie bezpieczeństwa pracownika (wie co mu wolno, co powinien np. zaraportować przełożonemu, czego absolutnie nie powinien przyjmować), 
d) Wprowadzenie zasad skuteczna samooceny i monitorowania zagrożeń korupcyjnych
e) Wprowadzenie zasad zapobiegania zagrożeniu korporacyjnemu i odpowiednie przeszkolenie pracowników, stworzenie przejrzystego schematu postępowania na wypadek zagrożenia korupcyjnego,
g) Kompetencje i zadania pracowników zajmujących się zapobieganiem korupcji i nadużyciom,
h) Promowanie prawidłowych postaw zgodnie z kodeksem etyki i budowanie świadomości pracowników – szkolenia są podwaliną systemu i zgodnie z wytycznymi powinny być obligatoryjne i cykliczne dla wszystkich pracowników oraz przeprowadzane co dwa lata,

Jak wykazać należytą staranność w walce z korupcją?

Pierwszym krokiem na drodze do optymalnego wdrożenia wytycznych CBA powinno być szczegółowe zapoznanie się z przepisami powszechnie obowiązującego prawa oraz z wytycznymi CBA, samodzielnie lub na szkoleniu, i stworzenie planu działań wdrożenia wytycznych w naszej instytucji. Adekwatne szkolenie pracowników powinno obejmować na pewno takie zagadnienia jak najnowsze standardy antykorupcyjne – omówienie wytycznych CBA z 2020 r., a także przypomnienie dawniejszych, czynniki wpływające na rozwijanie się korupcji, omówienie pojęć: korzyść majątkowa a osobista, obietnica, kontratyp zwyczaju, podstawowe regulacje antykorupcyjne, przeciwdziałanie konfliktowi interesów, sankcje, zachowanie w przypadku wywierania presji korupcyjnej, sposób postępowania w przypadku zaistnienia ryzyka korupcji, zachowanie podczas próby wręczenia korzyści, zawiadamianie organów ścigania, kiedy stanowi to obowiązek społeczny a kiedy prawny, jak również zasady etyczne, którymi powinien kierować się urzędnik. 

Autorka:
dr Paulina Ledwoń
radca prawny