Początek września, to czas w którym rozpoczynają się prace nad projektami budżetów na nowy rok. Proces przygotowania nowego budżetu to wieloetapowa procedura w której uczestniczą zarówno urzędnicy, radni i mieszkańcy JST.

Procedura przygotowywania projektu budżetu JST oraz uchwalania docelowego budżetu na rok 2025 regulowana jest przepisami ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1270 z późn. zm.; dalej: u.f.p.), przepisami ustrojowych ustaw samorządowych, postanowieniami statutu właściwej jednostki oraz przepisami uchwały określające zasady przygotowywania projektu budżetu. Ponadto w projekcie budżetu uwzględnia się rozstrzygnięcia podjęte przez mieszkańców w ramach głosowania w budżecie obywatelskim. Projekty wybrane przez mieszkańców w tej procedurze z mocy prawa stają się częścią uchwały budżetowej.

Dwuetapowa procedura

Taki sposób prawnego ukształtowania samorządowej procedury budżetowej powoduje, że składa się ona z dwóch zasadniczych etapów. Pierwszym z nich opracowanie projektu uchwały budżetowej. Dysponentem tego postępowania jest organ wykonawczy JST. Drugi etap rozpoczyna się wraz ze złożeniem projektu uchwały radzie lub sejmikowi. Wówczas podmiotem odpowiedzialnym za procedurę budżetową staje się organ stanowiąco-kontrolny JST.

Przepisy ustawy o finansach publicznych nie określają terminu w jakim należy rozpocząć prace nad przygotowaniem projektu uchwały budżetowej. Kwestię tą pozostawiono do rozstrzygnięcia samym JST. Przepis art. 234 u.f.p. zobowiązuje rady i sejmiki do podjęcia uchwały w sprawie trybu prac nad projektem uchwały budżetowej. Taka uchwała określa m.in. terminy obowiązujące w toku prac nad projektem uchwały budżetowej jednostki samorządu terytorialnego. Regulacje te mają charakter aktów kierownictwa wewnętrznego – obowiązują urząd danej JST oraz organ stanowiąco-kontrolny i jego komisje.

Pierwszym etapem związanym z opracowywaniem projektu budżetu jest zazwyczaj termin na składanie wniosków do budżetu. Termin ten jest najczęściej wyznaczany na połowę września. Przepisy uchwały podejmowanej na podstawie art. 234 u.f.p. określają  także podmioty, którym przysługuje prawo do składania wniosków do budżetu. Możliwością taką dysponują zazwyczaj jednostki organizacyjne urzędu JST, jednostki organizacyjne JST (np. szkoły), komunalne osoby prawne, komisje rady lub sejmiku oraz mieszkańcy JST. Organ wykonawczy JST, będący dysponentem prac, nad projektem uchwały budżetowej rozpatruje te wnioski w ramach własnego uznania. Uchwała podjęta na podstawie art. 234 u.f.p. powinna także określać treść wniosku do budżetu.

Po zebraniu wniosków do budżetu organ wykonawczy sporządza projekt uchwały. W projekcie uchwały uwzględnia się treść wniosków, których realizacja została uznana za zasadną przez organ wykonawczy, prognozowane dochody JST (na podstawie własnych danych oraz wyliczeń Ministerstwa Finansów) a także zadania wybrane do realizacji w ramach budżetu obywatelskiego oraz funduszu sołeckiego (jeżeli takie instrumenty funkcjonują w danej jednostce). Ponadto w projekcie budżetu należy uwzględnić zadania wprowadzone w latach poprzednich do Wieloletniej Prognozy Finansowej.

Należy pamiętać, że treść budżetu JST musi być spójna z ustaleniami wynikającymi z WPF. Oba dokumenty finansowe muszą być ze sobą spójne. Uchwalenie budżetu niespójnego z WPF oznaczałoby naruszenie prawa.

Opinia RIO i inne materiały

Projekt budżetu JST musi zostać przygotowany i przesłany do właściwej Regionalnej Izby Obrachunkowej w terminie do 15 listopada starego roku budżetowego. Jest to bezwzględnie obowiązujący termin ustawowy wynikający z przepisów u.f.p. RIO wydaje opinię o projekcie budżetu w 3 osobowym składzie orzekającym. Izba w ramach swojej opinii odnosi się tylko do zgodności projektu budżetu z przepisami prawa i do rzetelności prognozowanych kwot dochodów, oraz wydatków. Opinia w sprawie projektu budżetu JST nie jest wiążąca dla organu stanowiąco-kontrolnego. Jednakże w przypadku wydania negatywnej opinii, organ wykonawczy może wnieść odwołanie. Jest ono rozpatrywane przez Kolegium RIO.

Odczytanie opinii RIO na sesji rady lub sejmiku jest ważnym elementem procedury uchwalania budżetu. Tak zwana „sesja budżetowa” na której jest podejmowana uchwała budżetowa w praktyce może odbyć się tylko wydaniu opinii przez RIO. Uchwalenie budżetu bez opinii RIO będzie istotnym naruszeniem procedury, które może skutkować stwierdzeniem nieważności uchwały budżetowej w postępowaniu nadzorczym.

Organ wykonawczy JST zobowiązany jest przedstawić radzie lub sejmikowi także uzasadnienie do projektu uchwały budżetowej oraz inne materiały, o których mowa w uchwale podjętej na podstawie art. 234 u.f.p. (może być to np. zestawienie wniosków do budżetu, które wpłynęły do organu wykonawczego).

Rada lub sejmik zobowiązana jest do uchwalenia budżetu na nowy rok budżetowy w terminie do 31 stycznia Nowego Roku. W okresie od 1 stycznia do 31 stycznia dopuszczalne jest prowadzenie projektu budżetu na podstawie projektu uchwały budżetowej przedłożonej przez organ wykonawczy radzie lub sejmikowi. Jeżeli jednak budżet nie zostanie przyjęty w terminie określonym ustawą, to RIO ustali budżet dla JST w której doszło do takiego zaniechania.

Nowa ustawa o dochodach JST

Prace nad budżetami na 2025 r. będą miały wyjątkowy charakter. Wszystko z uwagi na trwające prace nad nową ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Jeśli zmiany wejdą w życie w trakcie prac nad uchwałami budżetowymi, to konieczne będzie zaplanowanie strony dochodowej budżetów zgodnie z nowymi przepisami. Projekt ustawy w tej sprawie trafił już do Sejmu.

Jakub Dorosz-Kruczyński