Egzekucja administracyjna podatków i należności publicznoprawnych po zmianach

W dniu dzisiejszym prezentujemy Państwu ciekawy tekst, przygotowany przez dr Hannę Kmieciak o specjalności prawo finansowe; ekspert w dziedzinie dochodów jst, procedur podatkowych i egzekucji należności na rzecz jednostek samorządu terytorialnego. Autorka rozprawę doktorską obroniła na Wydziale Prawa i Administracji w Katedrze Prawa Finansowego i Prawa Podatkowego Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie; wieloletni redaktor naczelny „Prawa Finansów Publicznych”, konsultant NIK Delegatury w Poznaniu, konsultant i wykładowca RIO, autor książek min.: „Podatki dla gmin i nie tylko”, „Windykacja podatków. Komentarz praktyczny”, „Zaświadczenia”, „Dochodzenie i egzekucja opłaty śmieciowej”, „Zmiany w postępowaniu egzekucyjnym w administracji – praktyka” oraz publikacji z dziedziny prawa finansowego i procedur podatkowych „Gazety Prawnej”, „Finansów Komunalnych”, „Przeglądu podatków lokalnych i finansów samorządowych”, „Prawa Finansów Publicznych”, biuletynów RIO oraz wydawnictw INFOR, CH Beck i Wolters Kluwer Polska.

Egzekucja administracyjna podatków i należności publicznoprawnych po zmianach

W ostatnich miesiącach postępowanie egzekucyjne w administracji uległo bardzo wielu zmianom. Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji[1], najpierw została znowelizowana z dniem 30 lipca 2020 r., a następnie, z dniem 20 lutego 2021 r. Zmiany te dotknęły nie tylko należności podatkowych dochodzony na rzecz gmin czy Skarbu Państwa, ale wszystkich należności publicznoprawnych na rzecz jednostek samorządu terytorialnego wszystkich szczebli, dochodzonych w egzekucji administracyjnej. W gminach zmianie uległo przymusowe dochodzenie zaległości z tytułu podatku od nieruchomości, podatku rolnego, podatku leśnego, podatku od środków transportowych, opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, również należności publicznoprawnych miedzy innymi opłaty za zajęcie pasa drogowego, opłaty za umieszczenie infrastruktury w pasie drogi, opłaty od wzrostu wartości nieruchomości (renty planistycznej), opłaty adiacenckiej, opłaty eksploatacyjnej, opłaty za korzystanie z wychowania przedszkolnego w publicznych placówkach wychowania przedszkolnego prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz opłaty za korzystanie z wyżywienia w tych placówkach, zwroty dotacji czy egzekucja grzywien nałożonych w drodze mandatu.

W odniesieniu do postępowania przedegzekucynego zasadnicza zmiana dotknęła upomnień. Od 20 lutego 2021 r. o treści upomnienia przesądza rozporządzenie w sprawie danych zawartych w upomnieniu[2]. § 2 tego rozporządzenia zawiera zamknięty katalog, enumeratywnie wymienionych elementów upomnienia. Do obowiązkowych treści upomnienia należą:

• numer i data wystawienia upomnienia;
• nazwa wierzyciela, adres jego siedziby lub jednostki organizacyjnej;
• imię i nazwisko lub nazwa zobowiązanego i adres jego miejsca zamieszkania lub siedziby, a także
• znany wierzycielowi numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL) albo numer identyfikacji podatkowej (NIP), albo numer identyfikacji w Krajowym Rejestrze Urzędowym Podmiotów Gospodarki Narodowej (REGON), jeżeli zobowiązany taki numer posiada;
• wskazanie treści obowiązku, a w przypadku obowiązku zapłaty należności pieniężnej:
  • określenie rodzaju i wysokości należności pieniężnej, którą należy zapłacić, oraz
  • okresu, którego dotyczy ta należność,
  • rodzaju i wysokości odsetek z tytułu niezapłacenia w terminie należności pieniężnej, naliczonych na dzień wystawienia upomnienia, o ile są wymagane, oraz
  • stawki tych odsetek obowiązującej na dzień wystawienia upomnienia, według której należy obliczyć dalsze odsetki do dnia zapłaty,
  • sposobu zapłaty należności pieniężnej,
  • odsetek z tytułu niezapłacenia jej w terminie i
  • wysokości kosztów upomnienia;
  • wezwanie do wykonania obowiązku, w tym wykonania obowiązku zapłaty należności pieniężnej wraz z odsetkami z tytułu niezapłacenia jej w terminie, naliczonymi na dzień zapłaty, o ile są wymagane, oraz kosztami upomnienia, z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego po upływie 7 dni od dnia doręczenia upomnienia;
  • pouczenie, że w przypadku wszczęcia egzekucji administracyjnej będą stosowane środki egzekucyjne i powstanie obowiązek zapłaty kosztów egzekucyjnych, a w tym w egzekucji należności pieniężnej: opłaty manipulacyjnej w wysokości 100 zł oddzielnie od każdego tytułu wykonawczego, opłaty egzekucyjnej naliczanej od wyegzekwowanych lub zapłaconych środków pieniężnych organowi egzekucyjnemu lub wierzycielowi, o której mowa w art. 64 §4 lub § 5 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, wydatków egzekucyjnych poniesionych przez organ egzekucyjny w związku z prowadzeniem postępowania egzekucyjnego, opłaty za czynności egzekucyjne;
  • pouczenie, że w przypadku niewykonania w całości obowiązku w terminie 7 dni od dnia doręczenia upomnienia zobowiązany ma obowiązek zawiadomienia wierzyciela, a po doręczeniu zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego – również organu egzekucyjnego, o zmianie adresu jego miejsca zamieszkania lub siedziby;
  • pouczenie, że w razie niewykonania obowiązku zawiadomienia o zmianie adresu zamieszkania lub miejsca siedziby, doręczenie pisma wierzyciela lub organu egzekucyjnego pod dotychczasowym adresem jest skuteczne;
• imię i nazwisko, stanowisko służbowe oraz podpis osoby upoważnionej do działania w imieniu wierzyciela – jeżeli upomnienie nie jest generowane automatycznie. Art. 15 § 1b zdanie drugie, ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w kwestii podpisu upomnienia stanowi, iż upomnienie generowane automatycznie może nie zawierać podpisu tej osoby.

20 lutego 2021 r. nowelizacja ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, wprowadziła długo oczekiwaną, możliwość przedawnienia kosztów upomnienia. Art. 15 § 3c zdanie pierwsze ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji reguluje, że obowiązek zapłaty kosztów upomnienia przedawnia się z upływem 3 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym wygasł egzekwowany obowiązek. Zwracam uwagę na celowe użycie przez ustawodawcę zwrotu „obowiązek zapłaty kosztów upomnienia przedawnia się”, a nie „koszty upomnienia przedawniają się”. Koszty upomnienia jako należność, co do zasady nie są przypisywane w urządzenia księgowych. Jak chce art. 15 § 2 zdanie drugie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, obowiązek uiszczenia kosztów upomnienia przez zobowiązanego powstaje z chwilą doręczenia upomnienia. Nie ma żadnej podstawy prawnej do przypisania należnych, ale nie zapłaconych, kosztów upomnienia. Dopiero na potrzeby sprawozdawczości, wykazując koszty upomnienia w sprawozdaniu Rb-27S, w kolumnie należności wykazujemy zapłacone koszty upomnień. Skoro zatem zaległe koszty upomnień nie są nigdzie przypisywane, to w wyniku przedawnienia obowiązku ich zapłaty, nie ma potrzeby ich odpisywania.

Termin przedawnienia obowiązku zapłaty kosztów upomnienia wynosi 3 lata, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym wygasł egzekwowany obowiązek. Formy wygaśnięcia zobowiązania podatkowego wskazuje art. 59 § 1 Ordynacji podatkowej[3]. Przepis ten stanowi, że zobowiązanie podatkowe wygasa w całości lub w części w skutek: zapłaty; pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta; potrącenia; zaliczenia nadpłaty lub zaliczenia zwrotu podatku; zaniechania poboru; przeniesienia własności rzeczy lub praw majątkowych; przejęcia własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym; umorzenia zaległości; przedawnienia; zwolnienia z obowiązku zapłaty na podstawie art. 14m Ordynacji podatkowej; nabycia spadku w całości przez Skarb Państwa albo jednostkę samorządu terytorialnego stwierdzonego przez prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku – ze skutkiem na dzień otwarcia spadku. Formy wygaśnięcia zobowiązania podatkowego stanowią katalog zamknięty. Jeżeli będzie miała miejsce jedna z nich i jednocześnie pozostaną do zapłaty koszty upomnienia, będą one możliwe do dochodzenia (nawet przymusowego dochodzenia w postępowaniu egzekucyjnym), przez okres trzech lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym wygasł egzekwowany obowiązek. Co ważne, art. 15 § 3c zdanie drugie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji dopowiada, że bieg terminu przedawnienia obowiązku zapłaty kosztów upomnienia, nie ulega przerwaniu i zawieszeniu. Dlatego termin przedawnienia obowiązku zapłaty kosztów upomnienia wynosi 3 lata (i tylko 3 lata), licząc od końca roku kalendarzowego, w którym wygasł egzekwowany obowiązek.

Przykład:

Wójt wysłał i doręczył upomnienia na zaległą opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi za miesiąc lipiec 2013 r. Po doręczeniu upomnienia wójt nic więcej nie zrobił w kwestii wyegzekwowania zaległości. Wskutek tego, zaległa opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi uległa przedawnieniu w dniu 1 stycznia 2019 r. Oznacza to, że opłata śmieciowa za miesiąc lipiec 2013 r. wskutek przedawnienia wygasła 1 stycznia 2019 r. A kiedy przedawni się obowiązek zapłaty kosztów upomnienia doręczonego na tę zaległość? Do jakiej daty wójt może dochodzić kosztów tego upomnienia? W terminie 3 lat, licząc od końca roku kalendarzowego w którym wygasł egzekwowany obowiązek. Skoro obowiązek ten wygasł wskutek przedawnienia 1 stycznia 2019 r., to licząc 3 lata od końca roku 2019 (cały rok 2020 i 2021 i 2022) – obowiązek zapłaty kosztów upomnienia na zaległą opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi za miesiąc lipiec 2013 r. przedawni się 1 stycznia 2023 r. Do końca roku 2022 wójt ma prawo dochodzić, również w postępowaniu egzekucyjnym, tych kosztów upomnienia.

Nowelizacja ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, 30 lipca 2020 r., wprowadziła w art. 26 § 1c ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, obowiązek przekazywania tytułów wykonawczych do naczelnika urzędu skarbowego drogą elektroniczną – przy wykorzystaniu systemu teleinformatycznego albo z użyciem środków komunikacji elektronicznej. Dopiero jeżeli z przyczyn technicznych nie jest możliwa droga elektroniczna – wierzyciel przekazuje tytuły wykonawcze do naczelnika urzędu skarbowego przez operatora pocztowego w rozumieniu ustawy Prawo pocztowe[4], przez swoich pracowników oraz inne upoważnione osoby lub organy. W praktyce oznacza to, że co do zasady wójt, burmistrz (prezydent miasta) ma obowiązek przekazywać do naczelnika urzędu skarbowego tytuły wykonawcze systemem teleinformatycznym (specjalnym programem służącym do przekazywania tytułów wykonawczych – aplikacja e-TW) lub e-PUAPem. A jeżeli te nie działają, wierzyciel ma prawo przekazać tytuły wykonawcze w wersji papierowej.

Przepisy przejściowe wprowadzające nowelizację ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji z dniem 30 lipca 2020 r., a szczególnie art. 28 ustawy o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz niektórych innych ustaw, stanowią, że do czasu uruchomienia systemu teleinformatycznego, do 30 czerwca 2021 r., tytuły wykonawcze i pozostałe informacje, wierzyciel miał prawo przekazywać do organu egzekucyjnego: w postaci papierowej albo przez elektroniczną skrzynkę podawczą wierzyciela i organu egzekucyjnego.

Te same przepisy wykonawcze nałożyły na Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej obowiązek ogłoszenia w drodze obwieszczenia w dzienniku urzędowym tego ministra oraz w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej urzędu obsługującego tego ministra terminu uruchomienia tego systemu teleinformatycznego. Wskazany Minister Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej w swoim obwieszczeniu w sprawie terminu uruchomienia systemu teleinformatycznego przeznaczonego do przekazywania tytułów wykonawczych do naczelnika urzędu skarbowego[5], wskazał datę 30 kwietnia 2021 r. jako termin uruchomienia systemu teleinformatycznego. Po czym 29 kwietnia 2021 r. opublikował obwieszczenie zmieniające obwieszczenie w sprawie terminu uruchomienia systemu teleinformatycznego przeznaczonego do przekazywania tytułów wykonawczych do naczelnika urzędu skarbowego[6], zmieniając termin 30 kwietnia 2021 r. na 1 lipca 2021 r. Zatem terminem uruchomienia systemu teleinformatycznego przeznaczonego do przekazywania tytułów wykonawczych do naczelnika urzędu skarbowego jest dzień 1 lipca 2021 r.

System teleinformatyczny, przy wykorzystaniu którego tytuły wykonawcze lub informacje są przekazywane do organu egzekucyjnego będącego naczelnikiem urzędu skarbowego, jest prowadzony przez Szefa Krajowej Administracji Skarbowej. Precyzyjniej rzecz ujmując, na mocy rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie wyznaczenia organu do prowadzenia systemu teleinformatycznego przeznaczonego do przekazywania naczelnikowi urzędu skarbowego wniosków egzekucyjnych i tytułów wykonawczych lub wymaganych informacji[7], do prowadzenia systemu teleinformatycznego wyznaczony został Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w Szczecinie. Ten organ prowadzący system teleinformatyczny, na wniosek wierzyciela, nadaje temu wierzycielowi dostęp do tego systemu w zakresie niezbędnym do wszczęcia lub prowadzenia postępowania egzekucyjnego. Wzór tego wniosku został już opublikowany na portalu wierzycieli i organów egzekucyjnych[8]. Wniosek sporządzony w wersji papierowej należy przesłać na adres: Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w Szczecinie Centrum Kompetencyjne Egzekucji Administracyjnej ul. Roosevelta 1, 2 70-525 Szczecin. Wniosek sporządzony w wersji elektronicznej należy przesłać na elektroniczną skrzynkę podawczą Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Szczecinie: /nd9v6m8e1t/SkrytkaESP

Do wszczęcia egzekucji administracyjnej należności o charakterze pieniężnym potrzebny jest, wystawiony przez wierzyciela, tytuł wykonawczy. Do 30 września 2021 r. wierzyciel ma prawo wystawić tytuł wykonawczy w wersji: TW-1 (4), TW-1 (5) oraz TW-1 (6).

Obok tytułu wykonawczego potrzebnego do prowadzenia egzekucji administracyjnej podatków i opłat lokalnych, funkcjonuje dalszy tytuł wykonawczy. Wierzyciel wydaje dalszy tytuł wykonawczy tylko w trzech enumeratywnie wymienionych przypadkach: w sytuacji zbiegu egzekucji; w przypadku nieposiadanie przez organ egzekucyjny właściwy do ponownego wszczęcia egzekucji administracyjnej dotychczasowego tytułu wykonawczego; w przypadku zabezpieczenia należności pieniężnej hipoteką przymusową, w tym hipoteką morską przymusową.

Kolejny tytuł wykonawczy to najnowszy spośród wszystkich rodzajów tytułów wykonawczych. Do postępowania egzekucyjnego w administracji został wprowadzony przez ustawodawcę wskutek nowelizacji ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, która miała miejsce 30 lipca 2020 r. Najczęstszym powodem wystawienia kolejnego tytułu wykonawczego jest konieczność dokonania zabezpieczenia na nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego zobowiązanego i jego małżonka. Następny powód wydania kolejnego tytułu wykonawczego to egzekucja z nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego zobowiązanego i jego małżonka. Ostatni to egzekucja z przedmiotu hipoteki przymusowej w przypadku przeniesienia tego przedmiotu na podmiot inny niż zobowiązany.

Egzekucja administracyjna, w kształcie obowiązującym obecnie, jest obligatoryjna. Nowelizacje ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji wprowadziły jednak dwa odstępstwa od zasady obligatoryjności egzekucji. Sytuacja pierwsza: wierzyciel może nie podejmować czynności zmierzających do zastosowania środków egzekucyjnych (może nie wystawiać tytułu wykonawczego), jeżeli łączna wysokość należności pieniężnej, odsetek z tytułu niezapłacenia jej w terminie i kosztów upomnienia nie przekracza dziesięciokrotności kosztów upomnienia (116,00 zł), chyba że okres do upływu terminu przedawnienia należności pieniężnej jest krótszy niż 6 miesięcy. Sytuacja druga: wierzyciel może odstąpić od czynności zmierzających do zastosowania środków egzekucyjnych (może nie wystawiać tytułu wykonawczego), jeżeli nie upłynęło 12 miesięcy od dnia wydania [przez naczelnika urzędu skarbowego] postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z przyczyny określonej w art. 59 § 2 [gdy egzekucja administracyjna jest bezskuteczna z powodu braku majątku lub źródeł dochodu zobowiązanego, z których byłoby możliwe wyegzekwowanie środków pieniężnych przewyższających koszty egzekucyjne], wydanego w sprawie prowadzonej na wniosek tego wierzyciela, na podstawie tytułu wykonawczego obejmującego inne należności pieniężne zobowiązanego, chyba że zostanie ujawniony majątek lub źródło dochodu zobowiązanego, z których jest możliwe wyegzekwowanie środków pieniężnych przewyższających koszty egzekucyjne.

W toku postępowania egzekucyjnego w administracji na wierzycielu spoczywa szereg obowiązków regulowanych ustawą o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz przepisami wykonawczymi. Podstawowym obowiązkiem wierzyciela jest niezwłoczne zawiadamianie organu egzekucyjnego o zdarzeniach enumeratywnie wymienionych w art. 32aa ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Chodzi m.in. o niezwłoczne informowanie naczelnika urzędu skarbowego o zmianie wysokości należności pieniężnej objętej tytułem wykonawczym wynikającej z jej wygaśnięcia w całości albo w części, w szczególności gdy wygaśnięcie jest wynikiem: wyegzekwowania należności pieniężnej przez inny organ egzekucyjny [w przypadku zbiegu egzekucji], korekty dokumentu [deklaracji], o którym mowa w art. 3a § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, powodującej zmniejszenie wysokości należności pieniężnej, przedawnienia należności pieniężnej oraz zapłaty wierzycielowi należności pieniężnej. To w jaki sposób wierzyciel jest zobowiązany przekazywać organowi egzekucyjnemu wskazane w art. 32aa ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji informacje, reguluje rozporządzenie w sprawie współpracy wierzyciela, organu egzekucyjnego i dłużnika zajętej wierzytelności w postępowaniu egzekucyjnym należności pieniężnych[9]. Rozporządzenie to w § 3 ust. 2 i ust. 3 rozstrzyga, że wierzyciel przekazuje rzeczone zawiadomienie naczelnikowi urzędu skarbowego za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. § 4 wspomnianego rozporządzenia wymaga, aby w zawiadomieniu wierzyciel podał wysokość należności pieniężnej pozostałej do wyegzekwowania. W przypadku wyegzekwowania należności pieniężnej przez inny organ egzekucyjny, wierzyciel podaje również datę jej wyegzekwowania oraz nazwę tego organu egzekucyjnego. W przypadku korekty dokumentu (korekty deklaracji), o którym mowa w art. 3a § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, powodującej zmniejszenie wysokości należności pieniężnej - również datę dokonania tej korekty oraz wysokość odsetek z tytułu niezapłacenia należności pieniężnej w terminie, naliczonych na dzień wystawienia tytułu wykonawczego od zmniejszonej wysokości należności pieniężnej. W przypadku zapłaty wierzycielowi należności pieniężnej - również: datę uzyskania należności pieniężnej, odsetek z tytułu niezapłacenia jej w terminie i kosztów upomnienia, wysokość: uzyskanej należności pieniężnej, odsetek z tytułu niezapłacenia jej w terminie i kosztów upomnienia, odsetek z tytułu niezapłacenia należności pieniężnej w terminie, naliczonych na dzień wystawienia tytułu wykonawczego od zmniejszonej w wyniku zapłaty wysokości należności pieniężnej, informację jaki podmiot dokonał zapłaty.

Do obowiązków wójta należy również niezwłoczne zawiadomienie naczelnika urzędu skarbowego o zdarzeniu powodującym zawieszenie lub umorzenie postępowania egzekucyjnego. Postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu w całości lub w części: w razie wstrzymania wykonania, odroczenia terminu wykonania obowiązku albo rozłożenia na raty spłat należności pieniężnej; w razie śmierci zobowiązanego, jeżeli obowiązek nie jest ściśle związany ze zobowiązanym, a jest prowadzona egzekucja z rzeczy lub prawa majątkowego, które nie wygasło wskutek śmierci zobowiązanego; w razie utraty przez zobowiązanego zdolności do czynności prawnych i braku jego przedstawiciela ustawowego; na żądanie wierzyciela; w innych przypadkach przewidzianych w ustawach. Natomiast zgodnie z art. 59 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, przesłankami do umorzenia postępowania egzekucyjnego są: niedopuszczalność egzekucji administracyjnej, w tym ze względu na zobowiązanego; niespełnienie w tytule wykonawczym wymogów określonych w art. 27 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji; śmierć zobowiązanego, gdy obowiązek jest ściśle związany ze zobowiązanym, lub gdy nie jest ściśle związany ze zobowiązanym, ale egzekucja jest prowadzona wyłącznie z prawa majątkowego, które wygasło wskutek śmierci zobowiązanego; gdy postępowanie egzekucyjne zawieszone na żądanie wierzyciela nie zostało podjęte przed upływem 12 miesięcy od dnia zgłoszenia tego żądania; gdy z wnioskiem o umorzenie postępowania egzekucyjnego wystąpi wierzyciel; gdy odrębne ustawy tak stanowią.

Wójt niezwłocznie zawiadamia naczelnika urzędu skarbowego o: zdarzeniu powodującym ustanie przyczyny zawieszenia postępowania egzekucyjnego; okresie, za który nie nalicza się odsetek z tytułu niezapłacenia w terminie należności pieniężnej, w wyniku zdarzenia zaistniałego po dniu wystawienia tytułu wykonawczego; uzyskanej informacji o składniku majątkowym lub źródle dochodu zobowiązanego.

Nowelizacja ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, która weszła w życie 20 lutego 2021 r. doprecyzowała ponowne wszczęcie postępowania egzekucyjnego w administracji, instytucję pozwalającą na – kolokwialnie ujmując – drugie podejście do egzekucji. Kiedy wójt skorzysta z tego rozwiązania? Gdy po niepowodzeniu wcześniejszej egzekucji, ustaliwszy majątek dłużnika, będzie dążył do skutecznej egzekucji.

Kierując do egzekucji administracyjnej tytuł wykonawczy, wierzyciel przekazuje organowi egzekucyjnemu wraz z tytułem wykonawczym informację dotyczącą posiadanego przez zobowiązanego składnika majątkowego lub źródła jego dochodu – jeżeli taką informację posiada. Co do zasady istnieje możliwość skierowania tytułu wykonawczego do egzekucji bez wskazywania majątku zobowiązanego. Jednak, jak pokazuje praktyka, egzekucja, w której wierzyciel wskazuje majątek dłużnika jest prowadzona niezwłocznie, a co najważniejsze – skutecznie. Zatem to w interesie wierzyciela jest, aby korzystał z tego prawa jak najczęściej. A w jaki sposób wierzyciel może ustalić majątek dłużnika? Jednym z rozwiązań jest wezwanie zobowiązanego do złożenia oświadczenia o posiadanym majątku i źródłach dochodu oraz o prawdziwości i zupełności tego oświadczenia. Oświadczenie składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia, w wyznaczonym terminie, pisemnie lub ustnie do protokołu. Wezwanie zawiera pouczenie zobowiązanego o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia oraz informacje umożliwiające złożenie prawdziwego i zupełnego oświadczenia o posiadanym majątku i źródłach dochodu. Minister Finansów w rozporządzeniu w sprawie oświadczenia zobowiązanego o posiadanym majątku i źródłach dochodu oraz prawdziwości i zupełności tego oświadczenia oraz wezwania do jego złożenia[10] wskazał elementy wezwania do złożenia takiego oświadczenia oraz elementy obligatoryjne samego oświadczenia. Nie zawarł w rozporządzeniu wzoru wezwania ani oświadczenia, jednak na podstawie obowiązujących przepisów prawa, każdy z wierzycieli taki wzór może sam przygotować.

W zakresie ustalania majątku dłużnika pomocnym jest również art. 36 ustawy o postepowaniu egzekucyjnym w administracji. Zgodnie z jego zapisem w zakresie niezbędnym do wszczęcia lub prowadzenia postępowania egzekucyjnego organ egzekucyjny lub wierzyciel, może żądać od uczestników postępowania informacji i wyjaśnień, jak również zwracać się o udzielenie informacji do organów administracji publicznej oraz jednostek organizacyjnych im podległych lub podporządkowanych, a także innych podmiotów. Informacje i wyjaśnienia udzielane są nieodpłatnie przez uczestników postępowania egzekucyjnego oraz organy administracji publicznej i jednostki im podległe lub przez nie nadzorowane. Udostępnianie informacji przez organy i jednostki oraz dłużników zajętej wierzytelności nie narusza obowiązku zachowania przez nich tajemnicy określonej w odrębnych przepisach. W praktyce wierzyciele swoje zapytania o majątek i źródła dochodu zobowiązanego kierują najczęściej do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. ZUS posiada dwie bardzo istotne informacje na temat naszych dłużników: zna pracodawcę zobowiązanego oraz jego numer konta. Informacje takie pozwalają przeprowadzić skuteczną egzekucję podatków, należności publicznoprawnych i innych danin publicznych.

Na potrzeby skutecznej egzekucji administracyjnej wierzyciele mają też prawo wykorzystać posiadane informacje o majątku i źródłach dochodu zobowiązanego. Mogą to być na przykład dane, którymi dysponuje wierzyciel dla realizacji zwrotu podatku akcyzowego, czy numery rachunków bankowych służące do wypłaty zasiłku 500+. Wierzyciele korzystają również z informacji zawartych w przestrzeni publicznej, a dokładnie z portali społecznościowych. Swoistą kopalnią wiedzy w tym zakresie jest na przykład Facebook.

30 lipca 2021 r. do przepisów regulujących postepowanie egzekucyjne w administracji weszła skarga na przewlekłość postępowania egzekucyjnego. Instytucja ta, regulowana art. 54a ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, dała możliwość wierzycielom niezadowolonym z przedłużającej się egzekucji, do wyrażenia swojego zaniepokojenia i zwrócenia uwagi na nazbyt długo trwającą egzekucję. Zgodnie z art. 54a § 1 ustawy o postepowaniu egzekucyjnym w administracji, zobowiązanemu, wierzycielowi niebędącemu jednocześnie organem egzekucyjnym, podmiotowi, którego interes prawny lub faktyczny został naruszony w wyniku niewykonania obowiązku, oraz organowi zainteresowanemu w wykonaniu obowiązku przysługuje skarga na przewlekłość postępowania egzekucyjnego. Skargę na bezczynność wnosi się do organu egzekucyjnego prowadzącego zaskarżone, przewlekłe postępowanie egzekucyjne. W praktyce naczelnik urzędu skarbowego sam na siebie rozpatruje skargę. Na wniesioną skargę organ egzekucyjny wydaje postanowienie, w którym: oddala skargę na przewlekłość postępowania egzekucyjnego albo skargę uwzględnia. Na postanowienie w sprawie skargi na przewlekłość postępowania egzekucyjnego przysługuje zażalenie do właściwego dyrektora izby administracji skarbowej.

dr Hanna Kmieciak